Jaki jest/będzie wielki plus powszechnej informatyzacji systemu ochrony zdrowia? A taki, że gdy lekarz w województwie pomorskim przyjmuje pacjenta z Rzeszowa, to będzie wiedział, jakie leki przyjmował/przyjmuje. Leki wchodzą w interakcje, również z innymi lekami. Może tak kiedyś będzie. Teraz, w marcu swoją apteczkę możesz skontrolować w oddziałach NFZ na specjalnych dyżurach farmaceutów. 

Polacy „lubią” leki, szczególnie te OTC, czyli bezreceptowe. Można, niestety, zaryzykować stwierdzenie, że takie oraz różnego sortu suplementy diety uwielbiamy bardziej KONSUMOWAĆ niż przyjmować. Eksperci ostrzegają m.in. przed polipragmazją, co może mieć nieoczekiwane, negatywne skutki dla zdrowia.

Z opublikowanego właśnie przez NFZ raportu poświęconego temu problemowi wynika, że w 2018 r. przewlekła polipragmazja (czyli jednoczesne przyjmowanie co najmniej pięciu leków przez co najmniej pół roku) dotyczyła w Polsce ponad pół miliona osób w wieku 65+. Rzeczywista skala problemu jest jednak dużo większa, bo w analizie NFZ brano pod uwagę jedynie leki refundowane. Warto jednak pamiętać o tym, że nawet przyjmując tylko jeden lek, lecz niezgodnie z zaleceniami lekarza (np. o złej porze dnia albo popijając go niewłaściwym napojem), także można nabawić się dodatkowych problemów.

Ani mlekiem, ani kawą
Tabletki mają to do siebie, że tylko nieliczni potrafią je przyjąć na sucho. Leki najlepiej popijać wodą niegazowaną niskozmineralizowaną, o temperaturze pokojowej lub zwykłą wodą z kranu, przegotowaną i ostudzoną. 200 ml powinno być w sam raz. To jeśli już jesteśmy przy tabletka, to warto wiedzieć, czym nie można ich przyjmować/popijać:
• MLEKIEM – ze względu na obecność wapnia, który niekorzystnie wpływa na przyswajalność niektórych substancji leczniczych, np. antybiotyków. Mleko zmniejsza też kwaśność żołądka, co prowadzi do przedwczesnego rozpadu tabletek dojelitowych. 
• SOKAMI – zwłaszcza grejpfrutowym, który neutralizuje enzymy metabolizujące niektóre leki, co powoduje znaczny wzrost ich stężenia we krwi (może to prowadzić do zatrucia!). Odstęp między przyjęciem leku a wypiciem soku grejpfrutowego powinien wynieść około 4 godzin!
• KAWĄ lub HERBATĄ – w szczególności gorącą. Składniki tych popularnych napojów mogą wchodzić w interakcje z substancjami leczniczymi, co może osłabiać lub nasilać ich działanie, a także zwiększać skutki uboczne (np. herbata hamuje wchłanianie żelaza). 
• ALKOHOLEM – może to zaburzyć procesy przyswajania i wydalania leku, nasilić jego toksyczność dla wątroby, a nawet spowodować jej marskość! Alkohol osłabia działanie antybiotyków, natomiast nasila działanie leków antydepresyjnych, uspokajających i antyhistaminowych. 

Wielki wpływ reklamy
Produkty medyczne wchodzą z sobą w interakcję. Na przykład, jeśli ktoś przyjmuje jednocześnie kilka różnych leków na nadciśnienie, lek na tarczycę, a dodatkowo suplementy z magnezem, potasem i wapniem oraz witaminy, to musi wiedzieć, że taka mieszanka medykamentów może mu zaszkodzić. Nadmiar potasu wpływa negatywnie na pracę serca i może doprowadzić m.in. do arytmii. Oto co taki pacjent usłyszałby od farmaceuty:

„Jednoczesne stosowanie różnych preparatów na nadciśnienie, które gromadzą potas, nie jest wskazane ze względu na ryzyko zbyt dużego stężenia tego pierwiastka w organizmie. W takim przypadku należy niezwłocznie odstawić przyjmowany na własną rękę suplement potasu, do czasu otrzymania wyników badań krwi i konsultacji z lekarzem” – czytamy w wydanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) specjalnym poradniku dla pacjentów, zatytułowanym „Jak bezpiecznie zażywać leki?”. 

– Niestety wielu pacjentów nie jest świadomych zagrożenia jakie niesie ze sobą tzw. wielolekowość. Zagrożenie jest tym większe, że często o zakupie danego medykamentu decyduje reklama czy porada osoby bliskiej, która nie ma w tym zakresie specjalistycznej wiedzy. Pamiętajmy, że każdy z nas ma indywidualne potrzeby zdrowotne. Preparat, który pomógł znajomemu nie zawsze będzie odpowiedni również dla nas. Pacjent powinien być szczególnie czujny, jeśli oprócz preparatów leczniczych przepisanych przez lekarza, zażywa te bez recepty – podkreśla Elżbieta Piotrowska-Rutkowska, prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

To jak ma zachować się pacjent, skoro nie ma informatyzacja ochrony zdrowia nie jest jeszcze zakończona. Powinien poinformować lekarza, które leki przyjmuje. Zresztą, lekarz o to samo powinien pacjenta zapytać. Może się bowiem zdarzyć, że pacjent otrzyma od różnych lekarzy recepty na ten sam lek (tylko pod inną nazwą handlową) lub też leki wzajemnie znoszące swoje działanie terapeutyczne. Aby tego uniknąć, idąc do lekarza dobrze sporządzić listę wszystkich przyjmowanych leków i suplementów.

Warto to zapamiętać
A oto kilka innych rad ze wspomnianego poradnika NFZ chroniących pacjentów przed pułapkami farmakologii...

• Bądź ostrożny i powściągliwy w samodzielnym stosowaniu leków bez recepty, suplementów diety czy preparatów ziołowych. Najlepiej każdorazowo konsultuj takie kwestie z lekarzem lub farmaceutą.
• Stosuj leki zgodnie z zaleceniami lekarza, farmaceuty, a jeśli nie masz dokładnych instrukcji - zgodnie z informacjami zawartymi w ulotce. Skuteczność wielu leków jest ściśle uzależniona m.in. od konkretnej pory ich przyjmowania, adekwatnej dawki, a także faktu, czy są przyjmowane na czczo, w trakcie posiłku czy też po jedzeniu.  
• Pamiętaj, że nie wszystkie leki można dzielić, w celu uzyskania konkretnej, zaleconej dawki. Nie dzieli się m.in. tabletek dojelitowych oraz takich, które w nazwie mają SR, XR, MR (chyba że producent zaleci inaczej). Nie dzieli się też tabletek powlekanych oraz kapsułek. Dzieląc wspomniane leki możemy je dezaktywować lub obniżyć ich skuteczność. 

• Większość leków przechowuje się w temperaturze pokojowej (15-25 st. C). Jeśli producent zaleci przechowywanie leku w lodówce (np. antybiotyku w zawiesinie), to najlepiej trzymać je w niej na dolnej lub środkowej półce.
• Przed poddaniem się operacji lub zabiegowi chirurgicznemu koniecznie odstaw czosnek i preparaty go zawierające (najlepiej już na tydzień wcześniej, gdyż mogą one zwiększać krwawienia. Podobne działanie mają niektóre zioła, np. miłorząb czy żeń-szeń.
• Bardzo ostrożnie stosuj preparaty ziołowe, gdyż mogą one zmniejszać wchłanianie niektórych leków (takie działanie mają zwłaszcza zioła zwiększające perystaltykę jelit, np. aloes czy liść senesu). Z kolei dziurawiec złocisty  (stosowany m.in. jako środek uspokajający) może osłabiać działanie zażywanych przez kobiety hormonalnych środków antykoncepcyjnych czy hormonalnej terapii zastępczej. Ponadto, wyciąg z dziurawca może obniżyć stężenie we krwi teofiliny – leku stosowanego w astmie czy POCHP. Dziurawiec może także wchodzić w interakcje z wieloma innymi lekami, jak również zwiększać wrażliwość skóry na promienie słoneczne. 

***
Wspomniany wyżej poradnik dotyczący zasad bezpiecznego stosowania leków jest jednym z wielu elementów dużej kampanii edukacyjnej pod nazwą „Świadomy pacjent, skuteczna terapia”, która będzie realizowana przez NFZ w najbliższych tygodniach w całej Polsce. Dzięki niej, we wszystkie czwartki w marcu będzie można skorzystać z bezpłatnych porad farmaceutów, którzy będą pełnić specjalne dyżury w wojewódzkich oddziałach NFZ. Będzie też można wtedy otrzymać poradnik i inne przydatne materiały.